آیا ورزش برای تمام بیماران قلبی مفید است؟
آیا همه بیماران قلبی باید یک شکل ورزش کنند؟
این سؤالها حیاتی هستند و در پاسخ به آنها باید بسیار دقت کرد. بدیهی است که ورزش برای همه بیماران قلبی مفید نمیباشد. جالب است بدانید در حالی که ورزش برای بیماران دچار تنگی عروق قلب مفید است، ممکن است برای بیماران مبتلا به تنگی شدید دریچه آئورت کشنده باشد. پس بسیار حیاتی است که بیماران قلبی قبل از شروع خودسرانه ورزش حتماً با پزشک قلب خود مشورت کنند و تحت نظر وی به فعالیت بپردازند.
انواع بیماریهای قلبی
قبل از آن که انواع ورزشهای مفید برای بیماران قلبی را توضیح دهیم، انواع بیماریهای شایع قلبی را فهرستوار ذکر میکنیم:
البته انواع متعدد دیگری از بیماریهای مختلف قلبی وجود دارند که به علت اختصاصی بودن یا موقتی بودن، آنها را ذکر نمیکنیم. از مجموع بیماریهای قلبی، ورزش به طور عمده در پیشگیری و درمان بیماریهای عروق قلب مؤثر است و بیشتر در این مورد توصیه میشود. باید به این نکته دقت داشت که ورزش در سایر بیماریهای قلب (مانند دریچهای یا مادرزادی و...)، اثری در پیشگیری ندارد، در حالی که مانع بیماریهای عروق قلب(کرونر) میشود. همچنین در حالی که به اکثر بیماران قلبی مانند تنگی و گشادی دریچهای یا نارسایی و...، فعالیت شدید توصیه نمیشود و حتی ورزش، ممنوعیت دارد. در بیماران مبتلا به سکته قلبی یا تنگی عروق قلب، ورزش برنامهریزی شده میتواند مانع پیشرفت بیماری شود و حتی بهبود قسمتی از عوارض بیماری و یا کاهش نیاز بیمار به دارو را موجب شود. بنابراین میتوانیم بگوییم، بیشتر بحث ما در رابطه با فواید ورزش در بیماران مبتلا به تنگی عروق قلب میباشد و دوباره متذکر میشویم که سایر بیماران قلبی حتماً باید قبل از هر گونه برنامه ورزشی با پزشک قلب خود مشورت کنند. در برخی مواقع، ورزش سنگین در بعضی بیماریهای قلبی مساوی با مرگ ناگهانی میباشد، اگر چه در بسیاری از بیماریهای قلبی انجام ورزش بلامانع است و تشخیص این امر به عهده پزشک متخصص قلب میباشد.
پیشگیری از بیماری های عروق قلب
حرکت / شماره 13 – زمستان 1386 صفحه 12
مهم ترین عوامل مستعد کننده زمینه بروز سکته قلبی کدامند؟
چگونه ورزش مانع ایجاد سکته قلبی می شود؟
- با ورزش اگر چه میزان کلسترول خون تغییر نمیکند. ولی ضمن جلوگیری از افزایش آن، بخش مفید خون یعنی چربی با وزن مخصوص بالا(HDL) را افزایش میدهد و چربی مضر (LDL) را کاهش میدهد. بنابراین موزانه چربیهای مفید و مضر به نفع قلب تغییر مییابد.
- ورزش سبب حفظ تعادل فشار خون میشود. اگر چه ورزش سبب کاهش فشار خون در بیماران با فشار خون ملایم نمیشود ولی در بیماران مبتلا به فشار خون شدید دیده شده است که ورزش برنامه ریزی شده مداوم، سبب کاهش فشارخون و کاهش نیاز بیمار به دارو شده است.
- مسلم است که اکثر ورزشکاران سیگار نمیکشند از طرف دیگر در بررسیهای آماری دیده شده که سیگاریهایی که روی به ورزش میآورند تمایل به ترک یا کاهش تعداد سیگار در آنها بسیار زیاد میشود.
- ورزش منظم سبب کاهش قند خون ناشتا میشود و در بیماران دیابتی دیده شده است که ورزش مداوم نیاز آنان به انسولین را کاهش میدهد. ورزشهای پرتحرک چربیهای اضافه بدن را کم میکند.
- چاقی: ورزش، دشمن چاقی است. ورزش، چربی های اضافه بدن را ذوب می کند و کاهش وزنی مفید و ملایم را در پی دارد. کاهش وزن به وسیله ورزش بسیار مفیدتر و مؤثرتر از کاهش وزن ناشی از رژیم غذایی می باشد.
- عدم تحرک: عدم تحرک یکی از علل رکورد گردش خون و زمینه ساز ایجاد لخته در بسیاری از عروق بدن از جمله قلب میباشد. بدون شک ورزش در هر سنی سبب محو این عامل خطر ساز میشود.
توصیه های ورزشی
حرکت / شماره 13 – زمستان 1386 صفحه 13
علی شکرپور کارشناس ارشد تربیت بدنی
پرفشار خونی
در حدود 16 درصد از مردان و 14 درصد از زنان انگلیسی از بیماری پر فشار خون رنج میبرند (فشار سیستولی 159> میلی متر جیوه و یا فشار دیاستولی 94> میلی متر جیوه).بیماری پر فشار خونی مشکل سلامت عمومی است و حتی بالا رفتن کم تا متوسط فشار خون اساساً خطر پیشرفت بیماری کرونر قلب، سکته مغزی، نارسایی احتفانی قلب، و آنژین صدری را هم در مردان و هم در زنان افزایش میدهد.
شواهدی در دست است که نشان میدهد انجام سطوح بالایی از فعالیت جسمانی خطر پیشرفت بیماری پر فشار خونی را کاهش می دهد برای مثال، از 5500 نفر مردی که در تحقیق هار وارد شرکت کردند و در ابتدای تحقیق مبتلا به فشار خون نبودند در 14 درصد از آنها پس از گذشت 14 سال علایم بیماری پر فشار خونی مشاهده شد. هم زمان فعالیتهای ورزشی شدید فقط به کسانی که نسبت به قدشان اضافه وزن داشتند توصیه شد و مشاهده گردید که شانس ابتلا به بیماریهای قلبی- عروقی ذکر شده کاهش یافت. نتیجه گیری مشابهی نیز از تحقیق دنباله داری که در مورد شش هزار مرد و زن انجام گرفت و سطوح آمادگی جسمانی آنها در رابطه با بیماری پر فشار خونی بررسی شده به دست آمد.
این تحقیق در یک محدود یک تا 12 سال (با میانگین چهار سال) دنبال شد و یافته ها دلالت بر این امر دارند که شانس پیشرفت خطر بیماری پر فشار خونی در افرادی که کمتر آماده بودند (75 درصد نمونه ها)، 5/1 برابر کسانی بود که از آمادگی جسمانی بالایی (25 درصد نمونه ها) برخوردار بودند.
منطق و دلایلی که در حمایت از نقش پیشگیرانه تمرین در بیماری پر فشار خونی وجود دارد این است که در خلال انجام فعالیتهای ورزشی مویرگهای خونی در عضلات اسکلتی فعال گشاد شده و این امر مقاومت در برابر جریان خون را کاهش میدهد. این وضعیت در دوران استراحت نیز ادامه پیدا می کند و احتمالاً منجر به پائین آوردن فشار خون مزمن میشود.
این عمل را بیشتر به انجام فعالیتهای هوازی و استقامتی نسبت میدهند. این فرضیه که تمرین و فعالیت جسمانی فشار خون را کاهش میدهد به طور تجربی مورد آزمایش قرار گرفته است.
نتیجه گیریهای معتبر را میتوان فقط از تحقیقاتی استخراج کرد که در آنها گروه کنترل متشکل از کسانی که ورزش نمیکنند. وجود داشته باشد؛ زیرا به نظر میرسد که فشار خون با اندازهگیریهای تکراری و زمانی که آزمودنی به روش آن عادت کند، پایین میآید. نتایج به دست آمده از آزمونهای کنترل شده نشان میدهد که بر اثر فعالیتهای ورزشی به طور متوسط فشار سیستولی و دیاستولی سه میلی متر جیوه کاهش دیده میشود و مقدار این کاهش در افرادی که در مرز بیماری پر فشار خون هستند به ترتیب به شش و هفت میلی متر جیوه برای فشار سیستولی و دیاستولی و در افراد کاملاً مبتلا به بیماری پر فشار خونی به ترتیب به ده و هشت برای فشار سیستولی و دیاستولی میرسد
این نتایج براساس اندازه گیریهای فشار خون در حال استراحت در درمانگاه یا آزمایشگاه به دست آمده و کاهش مقادیر فشار سیستولی و دیاستولی در شرایط زندگی عادی از ثبات کمتری برخوردار بوده و اصولاً اندک تر است. تمرینات با شدت متوسط یعنی کمتر از 70 درصد اکسیژن مصرفی بیشینه موجب کاهش فشار خون سیستولی میشود و معمولا این کاهش 40 درصد بیشتر از موقعی است که از تمرینات با شدت بالاتر استفاده شود و شاید علت این است که در تمرینات با شدت پائین تر دستگاه عصبی سمپاتیک کمتر درگیر میشود.
پائین آمدن فشار خون بر اثر انجام فعالیتهای ورزشی احتمالاً خیلی سریع و شاید فقط بعد از یک هفته تمرین روی دهد. بنابراین اثرات کوتاه مدت در خلال دوره استراحتی بین جلسات تمرین اهمیت دارد. برای مثال، در بیماران غیر فعال، فشار خون برای مدت هشت تا 12 ساعت پس از یک جلسه تمرین کاهش مییابد به هر حال، برنامه های طولانی تر موجب کاهش بیشتری در فشار خون میشود و لذا پیشنهاد می شود که اثرات سازگاری به تمرینات ورزشی ممکن است اثرات کوتاه مدت را نیز به طور موثری افزایش دهد.
دینامیک گلوکز و انسولین
تقریبا دو درصد از مردم کشورهای غربی به بیماری قند مبتلا هستند متداولترین نوع بیماری قند موسوم به بیماری دیابت نوع دوم است که احتمال وقوع آن با افزایش سن بالا میرود وقوع این بیماری به خاطر این است که هورمون انسولین به طور موثری بر بافتهای هدفی مانند عضله، کبد و بافت چربی عمل نمیکند میزان ترشح انسولین توسط سلولهای بتای لوزالمعده بالاست و در نتیجه انسولین به مقدار کافی در پلاسما وجود دارد. اما عدم تحمل گلوکز به تدریج افزایش مییابد و قند خون به طور غیر عادی بالا می رود و مقدار قند ناشتای پلاسما و سطوح انسولین به طور موازی افزایش می یابند به طوری که مقدار پلاسمای ناشتا به حدود هفت تا هشت میلی مول در لیتر میرسد که در مقایسه با حالت طبیعی یعنی چهار تا پنج میلی مولف در لیتر بالاست.در این مرحله سلولهای بتا(
بیماریهای کلیوی و شبکیه چشم را افزایش میدهد.
خطر بیماری دیابت نوع دوم
نتایج مطالعات آینده نگر رابطه معکوسی را بین انرژی مصرفی فعالیتهای اوقات فراغت و خطر پیشرفت بیماری دیابت نوع دوم نشان میدهد
برای مثال، در بین دانشجویان مرد دانشگاه پنسیلوانیا نوع بیماری دیابت نوع دوم با مصرف هر پانصد کیلو کالری در هفته بر اثر فعالیتهای جسمانی شش درصد کاهش مییابد پزشکان مرد آمریکایی که تمرینات شدیدی را حداقل یک بار در هفته انجام می دادند در مقایسه با کسانی که فعالیت تمرینی کمتری داشتند 64 درصد کمتر با خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع دوم روبرو بودند یافته های مشابهی در مورد زنان که درگیر انجام فعالیتهای شدید جسمانی بودند گزارش شده است. به عبارت دیگر این زنان 3/2 کمتر از هم ردیفان غیر فعال خود در معرض خطر هستند دلایل و شواهد نشان می دهد که تاثیر فعالیتهای جسمانی بر کاهش احتمال وقوع بیماری دیابت نوع دوم در افراد چاق قوی تر و بیشتر است.
مکانیسمهای بالقوه
هدف اولیه مصرف قند تحریک شده توسط انسولین، عضلات اسکلتی و بافت چربی میباشد تاثیرات آنها بر انتقال گلوکز و سوخت و ساز آن پاسخهای کلی بدن به انسولین را دیکته میکند عضلات که در حدود 40 درصد از وزن بدن را تشکیل میدهند احتمالا مهمترین بافت به شمار میآیند.
مصرف گلوکز تسهیل شده توسط انسولین در عضلات اسکلتی طی یک سری مراحل پیش میرود اولین مرحله این است که انسولین به گیرنده های غشاء بیرونی سلول متصل شود. انتقال گلوکز به روش «انتشار تسهیل شده» انجام میگیرد. در این روش حامل پروتئینی موسوم به گلوتامین چهار (GLUT-4 ) عبور گلوکز را از غشاء تسهیل میکند ولی انجام این کار محدودیت دارد. انسولین علاوه بر عمل انتقال گلوکز فرایند های گلیکوژنولیز را مهار و ترکیب گلیکوژن را بالا می برد.
در خلال تمرین گلیکوژن عضله کاهش مییابد به طوری که حالتی را برای مصرف بیشتر قند و ذخیره بیشتر گلیکوژن فراهم می کند و این احتمال را افزایش میدهد که پاسخ بافت عضلانی به انسولین افزایش مییابد و در نتیجه در کل بر بدن تاثیر بگذارد لذا پیشرفت این فرایند پایین آوردن احتمال وقوع بیماری دیابت نوع دوم را در افراد فعال جسمانی توضیح میدهد.
در مقایسه با اثرات تمرینات استقامتی که به تغییرات کیفی بارز در دینامیک های انسولین و گلوکز منجر میشود، تمرینات قدرتی و احتمالا سرعتی، به افزایش توده عضلانی منتهی میشوند.
در واقع افزایش توده بدون چربی بدن (عضلات) که در برخی گزارشها آمده است با کاهش در پاسخهای کلی
انسولین در خلال یک آزمون تحمل گلوکز رابطه نزدیکی دارد.
تاثیر تمرین صرف
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که تمرین باعث افزایش حساسیت انسولین و کاهش ترشح آن ازسلولهای بتا تحریک شده توسط گلوکز می شود.
با این وجود، این موضوع را نباید به این صورت تفسیر کرد که تمرین موجب صرفه جویی در ترشح انسولین و سطوح قند خون در زندگی عادی می شود، زیرا انجام تمرینات به مصرف غذای بیشتری نیاز دارد. تحقیقی که در سال 1992 در کپنهاک انجام شد، این قضیه را روشن میکند. این تحقیق ورزشکاران آماده مرد را با یک گروه غیر ورزشکار، به عنوان کنترل، در جریان زندگی عادی و در آزمایشگاه مورد مقایسه قرار دادند.
انرژی مصرفی روزانه بیشتر ورزشکاران با میانگین 4440 کیلو کالری با انرژی مصرفی روزانه غیر ورزشکاران با میانگین 2986 کیلو کالری و تفاوتهای مصرف مواد قندی یعنی 678 گرم در برابر 294 گرم در روز مقایسه شدند به دنبال بارگیری مواد قندی خوراکی، متشکل از مقادیر مواد قندی مشابه روزانه، در ناحیه زیر گلوکز پلاسما و غلظت انسولین در مقابل منحنی های زمانی در ورزشکاران و غیر ورزشکاران تفاوتی دیده نشد. این دو گروه بعد از اینکه به زندگی عادی برگشتند (از جمله اینکه براتی ورزشکاران یک یا دو جلسه تمرین داده شد) دارای پاسخهای گلوکزی مشابه 24 ساعته در طول روز بودند. بنابراین چنین به نظر می رسد که تمرین، بیشتر از صرفه جویی لوزالمعده، باعث سازگاریهایی در عمل انسولین می شود به طوری که بدون اینکه هیپرگلیسمی خطرناک دیده شود و یا باعث پر کاری سلولهای بتا شود، تمرین موجب افزایش غذا مصرفی میشود با این وجود، غلظتهای انسولین سرخرگی در طول یک روز عادی در ورزشکاران، به خاطر تصفیه افزایش یافته کبدی در حدود 40 درصد پایین تر است. از آنجا که انسولین ممکن است مستقیما مقدمات پیشرفت بیماریهای تصلب شرائین و پر فشار خونی را فراهم کند، حضور سطوح پایین تر آن در گردش خون ممکن است به خودی خود مفید باشد.
سوخت و ساز لیپوپروتئین ها
عمدهترین ذخیره انرژی در بدن تری گلیسرید است. تری گلیسرید یک ملکولی آب گریز است که از پلاسمای آبکی به شکل ذرات ریز موسوم به لیپوپروتئین انتقال مییابد. لیپوپروتئین ها از یک ماده چربی مرکزی (کلسترول استر و تری گلیسرید) تشکیل شده اند که اطراف آن را لایه ای نسبتا آب دوست متشکل از فسفولیپید، کلسترول آزاد و یک یا چند ملکول پروتئین موسوم به آپولیپوپروتئین پوشانده است.
تنِ زنده والا به ورزندگی ست |
|
که ورزندگی مایهی زندگی است «بهار» |
با کمی دقت و ژرفاندیشی در پدیدههای زندگی در مییابیم که یک رابطهی علت و معلولی بین حرکت و زندگی وجود دارد که در این رابطه حرکت علت و زندگی معلول است؛ یعنی اگر حرکت و جنبش را از هستی بگیریم آن چیزی که در نتیجهی سکون و بیحرکتی میماند، نیستی و تباهی است. شواهد علمی بسیاری در علوم مختلف (شیمی، فیزیک، زیستشناسی، جغرافیا و...) شاهد این مدعاست چرا که هر جا زندگی هست حرکت نیز وجود دارد و حرکت مطلوب و به قاعده، جلوههای زندگی را درخشانتر مینماید.
در واقع آفریدگار توانا جهان را آفرید و جوهر حرکت را ضامن بقاء و ادامهی هستی موجودات جهان قرار داد. تمام موجودات جهان از کل یا جزء به شکل توده یا منفرد و یا ذرات، در حال حرکت بوده و سکون موجب زوال آنها خواهد بود. جوهر حرکت، ذرات وجود و اجزاء موجودات را به هم فشرده و آنها را یک پارچه نگه میدارد و از هم پاشیدن آنها جلوگیری مینماید. در موجودات بیحرکت، نفوذ و تأثیر اجرام و عناصر محیط، ارتباط ذرات و اجزاء داخل آنها را از هم قطع و متلاشی مینماید.
حرکت در بعضی از موجودات ذاتی است. در اینها انگیزه و عامل حرکت در داخل آنها است. مانند انسان، حیوان، و گیاهان و در بعضی دیگر سببی که عوامل و انگیزههای محیط خارج آنها را به حرکت وا میدارد مانند موجودات بیجان و سیارهها. موجودات جهان به سه طبقهی بیجان، گیاه و حیوان (جانداران) تقسیم میشوند.
(توضیح این که همه موجودات عالم حتی آنهایی که بیجان و جامد بوده و ساکن و بیحرکت به نظر میرسند مثل سنگ، میز،صندلی و... در واقع در سطح ذرات تشکیل دهنده خود مثل ذرات بنیادی، اتمها و مولکولها بر اثر انرژی جنبشی موجود در آنها دارای ارتعاش و در نتیجه حرکت هستند که در ظاهر قابل مشاهده نیست. این حالت یادآور مضمون این شعر زیبای حافظ است:
در اندرون من خسته دل ندانم کیست
که من خوشم و او در فغان و در غوغاست)
پایان حرکت نیستی و نابودی است. حرکت شرط اصلی زنده ماندن است. هر انسان یا حیوان قدرت حرکت محیطی(جا به جا شدن) یا حرکت مرکزی (حرکت قلب) را از دست بدهد تحت تأثیر عوامل خارجی، فرسوده، متلاشی و نابود خواهد شد. اگر هم در محفظهی در بسته و محکمی خود را از نفوذ عوامل خارجی محفوظ و مصون نگه دارد با تجزیهی آنزیمی بافتهای بدن خود پوسیده و از بین خواهد رفت(اتولیز یا تجزیه خود به خودی). به اصطلاح پزشکی بدن انسان و حیوان بیحرکت در حکم عضوی مرده است که در اثر کمبود اکسیژن با آنزیمهای خود خورده شده، متلاشی میگردد که آن را خودکشی سلولی مینامند. از نظر پزشکی، بیحرکتی یک نوع خودکشی تدریجی به حساب میآید.
بر این اساس بدن انسان به گونهای طراحی شده است که برای سالم ماندن و داشتن کارایی مطلوب نیاز به حرکت دارد. در واقع، برخلاف سایر ماشینهای ساختهی دست بشر که با حرکت بیشتر آهنگ فرسودگی در آنان شتاب بیشتری میگیرد شاید بیحرکتی و کم حرکتی یکی از مهمترین علل فرسودگی جسم و جان انسانها باشد. چرا که داشتن حرکت بدنی متناسب با توانایی فرد، همراه با تغذیه سالم، استراحت و خواب مناسب و دوری از فشارهای روحی (استرس)، منجر به ایجاد تغییرات مطلوب در جسم و جان فرد خواهد شد که سلامتی(سلامتی شامل کیفیت مناسب و بالا در وضعیت جسمی، روانی و روابط اجتماعی فرد است نه فقط بیمار نبودن) او را در همهی ابعاد وجودیاش تضمین میکند. شواهد پژوهشی بسیاری در متون علمی مرتبط با تربیت بدنی، ورزش و آمادگی جسمانی در اثبات این ادعا وجود دارد. هم چنین شعر زیبای فردوسی بزرگ، گواه دیگری بر این مدعاست، آن جا که میفرماید:
ز نیرو بود مرد را راستی
ز سستی کژی زاید و کاستی
حرکت / شماره 13 – زمستان 1386 صفحه 3
همه اندامهای بدن اگر به درستی و بر طبق توانایی خود به کار گرفته شوند، سالم مانده، دیرتر پیر میشوند. حال اگر همین اعضا بیهوده مانده، مورد استفاده قرار نگیرند، مستعد به ایجاد بیماری شده، رشدشان مختل گشته و پیرتر میشوند
ورزش مهمتر از رژیم غذایی
مقدمه: بیش از یک سوم جمعیت بالاتر از 16 سال اکثر کشورهای پیشرفته، بر این باورند که ورزش به طور منظم، عامل بسیار مهمی در آمادگی جسمانی و سلامتی است. در نتیجه، کسب و حفظ آمادگی و سر حال بودن، انگیزهای کافی برای آنها به شمار میرود. گروه زیاد دیگری نیز از ورزشهای سنتی به عنوان مکمل رژیم غذایی برای لاغر شدن و تناسب اندام استفاده میکنند. در حالی که سایرین با امید کاهش خطر حمله قلبی، به ورزش میپردازند. دلایل مردم هر چه میخواهد باشد، روز به روز بر عده علاقهمندان به ورزش افزوده میشود.
کسب آمادگی جسمانی
آمادگی جسمانی یا بهتر بگوییم آمادگی قلبی عروقی، یکی از اثرات مفید فعالیتهای ورزشی است که میتوان آن را به چشم دید و پیشبینی کرد و به حالت و وضعیتی گفته میشود که یک فرد بتواند کاری را با شدت و در زمان بیشتری و بدون خستگی انجام دهد. اصولاً افرادی که از آمادگی جسمانی خوبی برخوردار هستند، هنگام فعالیتهای جسمانی و رویایی با حوادث مضطرب کننده و هیجانانگیز، چندان تغییر نمیکنند و فشار خون آنها نیز از حد متعارف تجاوز نمیکند. یک فرد ورزیده با بدنی آماده برای انجام دادن کاری معین، نسبت به یک فرد عادی، تحمل و مقاومت بیشتری از خود نشان میدهد. ارگانهای داخلی بدن وی نیز قادر خواهند بود که مواد انرژیزای بیشتری را به اندامهای فعال انتقال دهند تا با تلاش کمتر، کار سختتر را در مدتی طولانیتر انجام دهند. به همین دلیل، فردی که از نظر جسمانی و دستگاه گردش خون، آمادگی خوبی دارد برای اجرای یک فعالیت سنگین، فشار کمتری بر قلب و عروق خود وارد میآورد. چنین فردی کمتر مضطرب و نگران است و احتمالاً از خواب بهتر و تغذیه صحیحتر (از نظر هضم و جذب مواد غذایی نه از نظر مقدار) برخوردار خواهد بود.
باید به این نکته مهم توجه داشت که تنها اگر گروه خاصی از فعالیتهای ورزشی به طور منظم اجرا شوند، سبب افزایش آمادگی جسمانی و دستگاه گردن خون خواهند شد. به همین دلیل، هستند بسیاری از ورزشکاران و حتی قهرمانان حرفهای و خیلی قوی که مهارت فوقالعادهای نیز در اجرای ورزش خاصی دارند ولی از نظر آمادگی جسمانی و دستگاه گردش خون بسیار ضعیف هستند. این افراد نیز باید برای کسب آمادگی جسمانی مطلوب، اجرای ورزشهای ویژهای را در برنامههای تمرینی خود بگنجانند.
ادامه دارد...
حدود دو سوم وزن بدن را آب تشکیل میدهد که این مقدار در بدن ورزشکاران به دلیل عضلانی بودن، بیشتر است. آب به عنوان حامل بسیاری از مواد مغذی، بستری جهت انجام فعالیتهای بیولوژیک و عاملی برای تنظیم حرارت درونی در بدن نقش دارد. بر این اساس و با توجه به میزان بالای سوخت و ساز بدن در ورزشکاران، این افراد از گروههای در معرض خطر کمبود آب هستند و در چنین شرایطی تأمین و تکمیل ذخایر مایعات بدن از اهمیتی خاص برخوردار است.
آب بدون هیچگونه افزودنی یا ترکیب اضافی میتواند مایعات از دست رفته در طی یک فعالیت ورزشی را که برای مدت زمانی کمتر از یک ساعت به طول میانجامد، به خوبی جبران کند. البته برخی مطالعات نشانگر آن است که مصرف مایعی که حاوی ترکیبات کربوهیدراتی و الکترولیتها باشد، میتواند در ورزشهای قدرتی (که در مدت زمان کوتاه انجام میشوند) نیز مؤثر باشد.
عقیدهی عامهی مردم و ورزشکاران بر این است که با مصرف آب، بلافاصله ذخایر مایعات فرد جایگزین میشود، لیکن چنین چیزی در عمل صادق نیست، زیرا مایعات مصرفی نیز همانند غذا میبایست مسیر دستگاه گوارش را طی نموده و جذب شوند. بنابراین مدت زمانی خاص جهت جذب مایع، ورود آن به خون و بازسازی ذخایر مایعات مورد نیاز میباشد. این دورهی زمانی وابسته به سرعت جذب مایع میباشد و سرعت جذب، خود وابسته به حجم، نوع و اسمولالیتهی مایع مصرفی است. همچنین سرعت تخلیهی معده پس از نوشیدن مایعات، بر میزان و سرعت جذب مایعات و مواد مغذی موجود در آن تأثیر میگذارد. از مهمترین عوامل مؤثر بر سرعت تخلیهی معده، اسمولالیته و تونیسیتهی محلول میباشد. چنین شرایطی موجب گردیده که تحقیقات متعددی در طی سالهای اخیر به بررسی و تهیهی محصولاتی، جهت تسهیل جایگزینی مایعات از دست رفته در طی ورزش بپردازند.
محصولات پودری:
این محصولات به صورت پودر تهیه گردیده و برای مصرف میبایست پودر را در آب حل نموده و سپس مصرف نمود. مزیت اصلی این قبیل محصولات، سهولت حمل و نقل آنهاست، زیرا در محصولات آمادهی مصرف، حجم زیادی از ظرف محصول را آب به خود اختصاص میدهد و آن چه در مورد مصرف این محصولات موجب نگرانی است، عدم اطمینان از دسترسی به آب سالم و نحوهی تهیهی نوشیدنی است.
مقدمه
عضلات اسکلتی به خاطر توده و پتانسیل منحصر به فرد خود در افزایش میزان سوخت و ساز، بزرگترین «اندام سوخت و سازی» انسان محسوب میشوند. انرژی مصرفی در خلال تمرین به طور محسوسی در عضلات بزرگ بدن و در افرادی که به طور منظم درگیر فعالیتهای جسمانی هستند و نیاز به انرژی بیشتری دارند، افزایش مییابد. نیازهای انرژی با مصرف مواد غذایی به ویژه مواد قندی بر طرف میشود به طوری که ممکن است در سهم نسبی مواد غذایی درشت در انرژی ورودی تغییراتی ایجاد شود. این امر ممکن است به رژیم غذایی سالمی منجر شود، اما باید اضافه کرد که نحوة استفاده از چربی و قند نیز باید اصلاح شود. با رعایت این موارد خطر افزایش بیماریهای مزمن به ویژه بیماریهای قلبی- عروقی مانند تصلب شرائین و دیابت نوع دوم و احتمالاً برخی از انواع سرطانها کاهش مییابد.
انرژی مصرفی میزان انرژی مصرفی در افرادی که دچار حملههای قلبی منجر به مرگ شده بودند در مقایسه با کسانی که پس از حمله زنده مانده بودند کمتر میباشد و این باور وجود دارد که افزایش خطر بیماریهای کرونر قلب با اضافه وزن، چاقی و پیامدهای زیانآور اختلالات سوخت و سازی رابطه دارد.
یک توضیح این است که افرادی که مصرف انرژی زیادتری دارند از لحاظ جسمانی فعالترند و تمرینها و فعالیتهای جسمانی آنها را در مقابل بیماریهای کرونر قلب در مقایسه با افرادی عادی و کم تحرک حفاظت میکند. بنابراین انتقال از وضعیت عادی به وضعیت فعال، با انرژی مصرفی بیشتر رابطه دارد و کاربردهای مهمی در انتقال، ذخیره و استفاده از مکانیسمهای سوخت و سازی بدن دارد. کلیه این موارد در افراد تمرین کرده تغییر میکند، به طوری که انجام تمرین و فعالیتهای جسمانی خطر ابتلا به برخی از بیماریهای موسوم به اختلالات سوخت و سازی قلبی- عروقی را کمتر میکند. انرژی مصرفی بیشتر ممکن است با کنترل وزن نیز رابطه داشته باشد، زیرا در این حالت مقدار غذایی مصرفی با انرژی مصرف شده در اثر تمرینهای ورزشی برابر میشوند.
انجام تمرینهای منظم ورزشی علاوه بر طولانی کردن عمر، افراد را در برابر مرگهای زودرس حفاظت میکند و تقریباً به طور متوسط دو سال بر طول عمر مردان میافزاید به علاوه، گزارشهای اخیر نشان میدهد که میزان مرگ و میر در زنان فعال جسمانی پائینتر از زنان غیرفعال است. شواهد هم چنین نشان میدهد افرادی که به طور منظم ورزش میکنند، از زندگی کیفی بهتری برخوردارند و دوران پیری را سالمتر سپری میکنند و در مقایسه با افراد عادی از محدودیتهای عملکردی کمتری رنج میبرند.
مسئولیت مدنی
در هر مورد که شخص ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد، میگویند در برابر او مسئولیت مدنی دارد. مسئولیت لازمه داشتن اختیار است. انسان آزاد و عاقل از پیامدهای خویش آگاه و مسوول است. بر مبنای این مسئولیت، رابطه دینی ویژهای بین زیان دیده و مسوول به وجود میآید: زیان دیده، طلبکار و مسوول، بدهکار میشود و موضوع بدهی خسارت است که به طور معمول با دادن پول انجام میپذیرد.
ماده یک قانون مسئولیت مدنی که یکی از منابع مهم در این مورد است مقرر میدارد:
- هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا هر حق دیگر که موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمهای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسوول جبران خسارت ناشی از عمل خود خواهد بود.
ارکان مسئولیت مدنی
تحقق مسئولیت مدنی موکول به وجود شرایط زیر است:
1- ارتکاب عمل: لطمه به حقوق دیگران معمولاً از طریق فعل یعنی انجام کاری است که تجلی خارجی آن به سهولت مشهود و محسوس است. تخریب اموال دیگران، درج مقاله موهن، آتش زدن مال و غیره و امثال آنها از مصادیق بارز فعل است ولی عمل منفی یا (ترک فعل) نیز میتواند همین نتیجه را داشته باشد.
اما ترک فعل وقتی میتوان عنصر مادی مسئولیت مدنی واقع شود که خودداری کننده به موجب قانون یا قرارداد موظف به انجام کاری باشد والا مطلق خودداری از انجام یک کار حتی اگر منجر به ضرر شود موجبی برای مسئولیت مدنی نیست.تعمیر ترمز اتومبیل وظیفه راننده است. خودداری او از انجام این تکلیف اگر منجر به حادثه شود موجب مسئولیت مدنی است ولی سرنشین اتومبیل که به رغم اطلاع از آن نقص از مطلع کردن راننده خودداری میکند مسئولیت قانونی ندارد. مربیان، معلمین و سرپرستان ورزش مکلف به مراقبت از ورزشکاران مربوطه هستند. مربی کشتی که ناظر بر کشتی دو نوجوان است اگر از اعلام خطا بودن فنی که یکی از آن علیه دیگری اجرا میکند، خودداری نماید و مانع اجرا نشود ضامن است. یا داوری که از بازدید دستکش بوکس غیراستاندارد یا جاسازی شده امتناع میکند نیز باید پاسخگوی باشد و یا داور مسابقه ژیمناستیک که قبل از شروع مسابقه از بازدید دقیق اسباب معیوب خودداری میکند ورزشکار بر اثر نقص موجود مصدوم میشود مسئول است.
بررسی علل خستگی
خستگی پدیده روحی و جسمانی است. خستگی روحی ناشی از عدم تمایلات و انگیزههای روانی در انجام فعالیتهای مختلف است. در حالی که خستگی جسمانی هم میتواند مکمل حالت روانی و هم متضاد با آن سبب بهبود خستگی شود. به طور کلی عللهای خستگی به شرح زیر خلاصه میشود:
1. معیوب بودن یک عضو یا بافت بدن
2. نرسیدن اکسیژن کافی به بافتها به خصوص سلولهای عصبی و عضلانی
3. اختلالات سیستم اعصاب مرکزی
4. اختلالات سیستم هورمونی
5. کمبود مواد غذایی به عنوان منابع انرژی
6. عدم تمرینات برای آمادگی جسمانی
7. عدم هماهنگی فعالیتها و تمرینات عادت شده با شرایط جدید
موارد ذکر شده به عنوان علل خستگی عمومیت دارد و عوامل دیگری نیز در بعضی افراد مشاهده میگردد که بنای فردی دارد. اغلب آنها ممکن است منشاء ژنیتکی داشته باشد. تشخیص و بهبود این نوع موارد کمک بسیار مؤثری بر رفع حالت خستگی است.
با شناخت عوامل خستگی، راههای پیشگیری سادهتر میشود. با وجود این که اساس خستگی به خصوصیات روحی و روانی فرد وابسته است. رفع خستگیهای ناشی از اختلالات جسمانی و تطابق فعالیتهای فیزیولوژیک با هماهنگی اعضاء شرکت کننده در این پدیده میتواند محوری برای بهبود حالات روحی روانی حالات روحی روانی باشد.
دکتر عباس کرباسیان
اشاره: در شمارههای قبل در خصوص ضرورت بازنگری چگونگی اجرای درس تربیت بدنی در مدارس مطالبی مرقوم شد. حال به تشریح طرح خودم میپردازم:
1. این طرح برای دورههای راهنمایی و متوسطه میباشد.
2. رشتههای ورزشی در این طرح بر اساس قابلیتهای هر شهرستان میتواند، تعیین گردد.
3. در اجرای طرح فرض شده که کلیه مدارس دارای دبیر تربیت بدنی با حداقل مدرک تحصیلی فوق دیپلم تربیت بدنی که مراحل آموزش رشتههای ورزشی را در مراکز آموزشی دانشگاهی طی نمودهاند، میباشند.
4. این طرح مانند همهی طرحهای نو، دارای نقاط مثبت و منفی است که با همفکری شما خوانندگان گرامی میتوان آنرا اجراییتر نمود.
اجرای طرح:
الف) تهیه شناسنامه ورزشی مدارس: جهت ساماندهی فضای موجود روباز مدارس لازم است از کلیه امکانات موجود آگاهی یافت. پیشنهاد میکنم این کار بهصورت استانی صورت پذیرد. با تشکیل بانک اطلاعاتی، کارشناسی استان ازامکانات فضای ورزشی همهی مدارس مطلع بوده و در ساماندهی و خرید وسایل ورزشی، بهصورت متمرکز و مطلوبتر عمل مینماید.
شناسنامه ورزشی مدارس شامل کلیه اطلاعات مدارس میباشد، از جمله: مساحت کل مدرسه، مساحت زیر بنا ، مساحت محوطه روباز، کروکی زمینهای ورزشی موجود، آمار کلاسها، تعداد دانشآموزان، و غیره. با این کار امکانات ورزشی موجود هر مدرسه لیست شده و فضاهای خالی مدرسه نیز شناسایی میشود و یک نسخه از آن به اداره ارسال و بهصورت نرمافزاری بایگانی میشود.
ب) با بررسی شناسنامه ورزشی، هر شهرستان بر اساس فراوانی امکانات برای مدارس راهنمایی حداکثر 3 رشته ورزشی و برای مدارس متوسطه نیز حداکثر 3 رشته ورزشی دیگر را انتخاب و طی نامه رسمی به اطلاع کلیه مدارس میرساند.
بنابراین کلیه مدارس یک شهرستان به صورت واحد عمل مینمایند. یعنی کلیه دانشآموزان اول راهنمایی شهرستان بابل در ساعت درس تربیت بدنی ، آموزش رشتهی والیبال را میآموزند. یا بهتر بگوییم درس والیبال دارند. همچنین کلیه مدارس هر مقطع تحصیلی، نیاز به امکانات حداکثر 3 رشته ورزشی دارند.
1. انتخاب رشتههای ورزشی همان طوری که عرض شد به عهده شهرستان است. فقط باید طوری برنامهریزی شود که یک دانشآموز در طول یک دورهی تحصیلی آموزش یک رشتهی ورزشی و در طول 6 سال، آموزش حداقل 6 رشتهی ورزشی را طی نماید.
2. انتخاب رشتههای ورزشی از بین رشتههای مجاز آموزشگاهی باید صورت گیرد.
3. در صورت فراهم نبودن امکانات در سالهای اولیه اجرای طرح، میتوان طرح را به صورت آموزش یک رشته ورزشی با دورههای مختلف اجرا نمود. مثلاً سال اول راهنمایی دورهی مقدماتی والیبال و سال اول متوسطه دورهی پیشرفته والیبال. یا در یک سال در دو ترم 2 رشته تدریس شود. یا به صورت سالانه پشت سر هم دورهها برگزار گردد (هر دو سال یک رشته). در هر صورت بایستی این طرح به صورت شهرستانی طراحی گردد و کلیه مدارس و دبیران تربیت بدنی ملزم به اجرای آن باشند.
دستاوردهای اجرای طرح:
· دبیر تربیت بدنی در طول سال حداکثر سه رشته ورزشی را آموزش میدهد. بنابراین برای بالا بردن دانش خود براحتی میتواند با مراجعه به کتب وفیلمهای ویدئویی و لوحههای فشرده آموزشی موجود، اقدام نماید.
· دانشآموز ضمن یادگیری یک رشتهی ورزشی تکلیف شیوهی ارزشیابی خود را میداند.
· بیشتر به دریافت نمرات بالاتر کوشش میکنند. (فعال شدن کانونها)
· مسئولین مدرسه به دلیل ثابت بودن رشتههای ورزشی بر اساس نیاز، هر ساله به تهیه امکانات و تجهیزات لازم و تکمیل آنها اقدام میکنند.
· واحد تربیت بدنی نیز جهت بازدید و نظارت بر عملکرد دبیر آموزشگاه، مکانیزم لازم را دارد و اقدام به ارزشیابی درست از عملکرد دبیر میکند.
· دانشآموز ورزشکار رشتهی خاص، با دیگر رشتههای ورزشی نیز آشنا میشود.
· یک دانشآموز از ابتدای اجرای طرح تا پایان دوره حداکثر با 6 رشتهی ورزشی آشنا میگردد.
· دبیر تربیت بدنی میتواند با تهیه جزوهی آموزشی هر رشته (مربیگری و داوری) بخشی از آموزش را به صورت تئوری انجام دهد تا دانشآموزان با مطالب علمی نیز آشنا گردند. (تهیهی جزوه یا کتاب میتواند به صورت متمرکز استانی یا شهرستانی انجام شود.)
· دبیر تربیت بدنی میتواند با نظارت بر عملکرد دانشآموزان، افراد مستعد را به کانونهای ورزشی معرفی نماید.
· مدرسه در تهیه امکانات بدلیل محدود شدن رشتههای ورزشی،بهتر عمل مینماید.
· به دلیل محدود شدن رشتهها، تربیت بدنی هر شهرستان میتواند در تهیه وسایل کمک آموزشی و تجهیز مدارس فعالتر عمل نماید.
· اعتبارات تخصیصی در خصوص خرید تجهیزات به هر شهرستان هدفمندتر میگردد.
· با نرمافزاری کردن شناسنامه مدارس استان، کارشناسی تربیت بدنی استان هر لحظه از نیازمندیهای کلیهی آموزشگاههای استان مطلع بوده و در برنامهریزی و تهیه ملزومات مورد نیاز یا راهاندازی امکانات جدید برای شهرها اقدام نماید.
· در طراحی کلاسهای ضمن خدمت بر اساس نیاز هر شهرستان، میتوان دقیقتر برنامهریزی نمود.
· طراحی طرح درس توسط استان یا شهرستان برای هر رشته ورزشی و ارائه کتب و جزوات آموزشی جدید به مدارس جهت بالا بردن سطح آگاهی دبیران و دانشآموزان.
· با اجرای طرح، تربیت بدنی نیز همانند دیگر دروس دارای طرح درس مشخص و ارزشیابی قابل قبول میگردد.
سئوالات احتمالی:
1. در شهرهای کوچک که امکانات مدارس کم میباشد، طرح چگونه اجرا میشود؟
طرح را میتوان در چند رشته و به صورت مقدماتی و پیشرفته برگزار نمود. مثلاً به جای 6 رشته، میتوان در 3 رشته به صورت مقدماتی و پیشرفته برگزار نمود.
2. در مدارس روستا که معمولاً از امکانات خوبی برخوردار نیستند، چگونه اجرا میشود؟
اولاً در ابتدای اجرای طرح ممکن است بعضی از مدارس با کمبود امکانات مواجه باشند اما با گذشت زمان و با شناسایی اینگونه مدارس تربیت بدنی شهرستان سریعاً در تهیه امکانات اقدام میکند. ثانیاً روستاهای نزدیک به هم که دارای مدارس راهنمایی و متوسطه هستند و معمولاً دانشآموزان آن منطقه به مدارس شهر عزیمت نمیکنند، میتوانند به صورت واحد و مجزا این طرح را با هماهنگی یکدیگر و با نظارت تربیت بدنی به اجرا درآورند.
3. اگر دانشآموزی به یک رشتهی ورزشی علاقه مند نباشد یا شرایط فیزیکی او اجازهی فعالیت به او را ندهد، چه باید کرد؟
در شمارههای قبل عرض کردم که بزرگترین مانع اجرای طرح درس تربیت بدنی در مدارس، تنزل این درس در حد بازی است . آیا دانشآموز میتواند بگوید من به فیزیک علاقه ندارم یا ریاضی برایم سخت است، بنابراین از این درس معاف گردد؟ اگر بپذیریم که تربیت بدنی همانند دیگر دروس مدارس یک درس محسوب میشود، پس باید آن را همانطوریکه توسط اساتید این رشته تدوین شده فرا گرفت و بر اساس آموختهها نیز امتحان داد. اصولاً به نظر نگارنده یکی از مهمترین علل پایین بودن سطح آمادگی جسمانی دانشآموزان -خصوصاً دختران- اهمیت ندادن به درس تربیت بدنی است.
مجازاتها: واکنش جامعه در مقابل مجرمِ مسئول، مجازات یا اقدامات تآمینی و تربیتی است . به موجب ماده 12 قانون مجازات اسلامی مجازاتهای مقرر در این قانون پنج قسم است. ا- حدود 2- قصاص 3- دیات 4- تعزیرات 5- مجازاتهای بازدارنده
1- حدود: حد به مجازاتهایی گفته میشود که نوع و میزان و کیفیت آن در شرع تعیین شده است. انواع حد عبارتند از شلاق، رجم، قطع عضو، اعدام، تصلیب، تبعید و حبس ابد که در مورد جرائم ویژهای اعمال میشود و این جرایم عبارتند از زنا، لواط، شرب خمر، تفخیذ، مساحقه، سرقت، محاربه و قذف.
قصاص: به موجب ماده 14 قانون مجازات اسلامی قصاص کیفری است که جانی به آن محکوم میشود و باید با جنایت او برابر باشد. مجازات قصاص فقط در مقابل جنایات عمدی یعنی صدمات که عمداً علیه تمتمیت جسمانی اشخاص انجام میشود اجرا میگردد اعم از این جنایات علیه نفس باشد یا علیه عضو. نکته مهم دیگر در باب قصاص، برابری جنایت با مجازات است. بنابر این مجازات هیچ یک از جنایات غیر عمدی قصاص نخواهد بود
دیه: مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده است. پرداخت دیه در جنایات عمدی در صورتی است که اولیا دم یا منجی علیه از قصاص گذشت کرده باشند.برای هر عضوی از اعضا در شرع دیه خاصی تعیین شده و دیه نفس یا جان که به دیه کامل شهرت دارد بیشترین مبلغ دیه است که جانی میتواند از میان انواع دیات (شتر، گاو، گوسفند و...) انتخاب نماید. در جنایات غیرعمدی اعم از این که شبیه عمد باشد یا خطا دیه تعلق میگیرد که جانی ملزم به پرداخت است. البته میزان دیه بر حسب جنسیت یا اهمیت عضو متفاوت است. تعزیرات: تعزیر، تادیب یا عقوبتی است که نوع و مقدار آن در شرع تعیین نشده و به نظر حاکم واگذار شده است از قبیل حبس و جزای نقدی و شلاق که میزان شلاق بایستی از مقدار حد کمتر باشد. مجازاتهای بازدارنده: تادیب یا عقوبتی است که از طرف حکومت به منظور حفظ نظم و مراعات مصلحت اجتماع در قبال تخلف از مقررات و نظامات حکومتی تعیین میگردد از قبیل حبس، جزای نقدی، تعطیل محل کسب، لغو پروانه و محرومیت از حقوق اجتماعی و اقامت در نقطه یا نقاط معین و منع از اقامت در نقطه یا نقاط معینی و مانند آن.